Ջրականի (Ջաբրայիլ) Մարջանլու կոչվող տեղանքում ռազմաճակատը լիքն էր զոհերով։ Ռումբերի պայթյունների տակ Հրայր սարկավագը շրջում էր բաց դաշտում՝ փակելով զոհված տղաների աչքերը։ Ասում է՝ մեր 18 տարեկան տղաների աչքերը հիմնականում բաց էին, իսկ նրանք ամենաշատն էին ուզում ապրել։
Զինված ուժերի ավագ գնդերեց Հրայր սարկավագ Լալայանը լուռ է։ Դժվար է խոսել, երբ պատերազմից հետո էլ աչքիդ առաջ փռվում է ռազմաճակատը՝ ձայների ու տեսարանների դաժանությամբ։ Նա չի խոսում դրվագների մասին, որոնք այլեւս նրա առօրյայի ստվերն են։ Ասում է՝ 44-օրյա պատերազմը բազմաթիվ շերտեր ունի իր համար, եւ ինքը պարզապես դեպքերի վկան է եղել։
Սեպտեմբերի 27-ին՝ 08։30-ին, Հրայր սարկավագը պետք է լիներ Գորիսի զորամասում։ Ռազմական վերահսկողական ծառայությունն ստուգումների արդյունքների ամփոփումը պիտի աներ, ինչից հետո անձնակազմին պիտի ուղեկցեին Տաթեւի վանք։ Մինչեւ զորամաս հասնելը սարկավագին հեռախոսով տեղեկացրել էին սկսված պատերազմի մասին։ Երբ հասել էր զորամաս, անձնակազմն արդեն շարժվել էր ռազմաճակատ։ Ինքն էլ համազգեստ ու զենք էր ստացել եւ զինամթերք տեղափոխող մեքենաների հետ գնացել ճակատ։
Սկզբից գնացել էր հրետանու զորամաս, որի հրամանատարը Հայաստանի ազգային հերոս գնդապետ Գարիկ Պողոսյանն էր։ Երեք օր այդտեղ մնալով, ասում է, ականատես էր եղել այդ տղաների հերոսություններին։ «Այդտեղ դասեր ստացա այդ երեխաներից, թե ինչպես պետք է կռվել։ Նրանք բոլոր առումներով էին ուսուցիչ։ Այդ երեխաներից եւ սպաներից սովորեցի, թե ինչպես պիտի ապրեմ Աստծուս հետ, կապ չունի, որ 8 տարի սովորել եմ հոգեւոր հաստատությունում, 10 տարուց ավելի Աստծո խոսքն եմ քարոզում բանակում։ Պրակտիկորեն սովորեցի նրանցից, թե մարդն ինչպես պետք է ապրի Աստծո հետ»,- ասում է Հրայր սարկավագը։
Հրետանավորների հետ էր նաեւ Կապանի զորամասի սարկավագը։ Վերջինս ավագ գնդերեցի հետ զրույցում ասել էր, թե իրեն մի ուրիշ կերպ ապահով է զգում նրա այցից։ Հրայր սարկավագն ասում է՝ ինքն ավելի ուշ դա զգացել էր ռազմաճակատում, որտեղ հոգեւորականը մենակ է մնում։ Բոլորը հատուկ պարտականություններ ու հրամանատար ունեն, իսկ գնդերեցը դառնում է այդ ամենի լուռ վկան։ «Ես ասում էի՝ իմ հրամանատարը դու ես, տեր Աստված, իմ անելիքները դու ցույց տուր։ Ու ինչ որ եղավ այդ 44 օրվա ընթացքում, սկսել էի նշաններով ապրել։ Փոքր նշանների մեջ գտնում էի Աստծո կամքը»,- նկատում է Հրայր սարկավագը։
Ասում է, թե մեր զրույցում ուղղակի վկայություններ է տալիս, քանի որ տեսել է այնպիսի զինծառայողների, որ սիրահարվել է ազգի այդ տեսակին։ «Հավատացեք, այնտեղ, որտեղ ես եմ եղել, վերեւում միայն Աստված էր, իսկ իրենց ձեռքին զենքն էր ու մի ընտանիք ընկերներ, որոնցից մեկը մյուսի համար հրաշքներ էր գործում։ Ընկերն ընկերոջն ինչպե՞ս պիտի սիրի, այդ սերն իրականում հրաշքներ է գործում»,- ասում է գնդերեցը։
Պատմում է կապիտան Արթուր Այվազյանի մասին, ով ամբողջ ռազմաճակատում արկերի պայթյունների տակ զինվորներին սնունդ, ջուր, կապի միջոցներ էր հասցնում: Կապիտանի հետ Հրայր սարկավագը հասել էր մինչեւ Արալեռ։ Ասում է, որ զինվորների հետ խոսելու ժամանակ չկար: «Ուղղակի իրենց կողքին ես կանգնում ու իրենցից մեկն ես դառնում։ Ինձ անընդհատ ասում էին, որ երբ էստեղ ես, գիտենք, որ 100 տոկոսով Աստված մեր կողմից է։ Էդտեղ ավելի բաներ չկան անելու։ Պարզապես քո մարդկային տկարությունը քո մեջ հաղթելով՝ կանգնում էիր նրանց կողքին։ Ամբողջ պատերազմի ժամանակ աղոթում էի, ասում էի՝ տեր Աստված, ինձ զորացրու, որ իմ մարդկային տկարությունը չտեսնի իմ զինվորը կամ իմ սպան, բայց էդտեղ անհատ չէի, այլ, ըստ երեւույթին, ներկայացնում էի իրենց մարմնացած հավատքի կերպարը»,- ասում է պատերազմի ականատես հոգեւորականը։
Գնդերեցը նկատում է, թե այսօր մարդիկ կան, որ ասում են, թե իբր Ջաբրայիլում են եղել, մինչդեռ ինքը վկան է եղել, թե ինչպես են հարյուրավորները փախել ռազմաճակատից՝ 18 տարեկան զինվորներին մենակ թողնելով։ «Անհատներ են եղել, ովքեր իմ զինվորի ու սպայի կողքին եկան, մնացին, եւ այդ մարդկանց քայլած տեղերը ամբողջ կյանքումս պիտի համբուրեմ, բայց մենք մեր էրեխեքին մենակ թողեցինք։ Ավելի լավ էր՝ շատերը չգային, քան գային ու էրեխեքի միջով փախնեին գնային»,- նշում է Հրայր սարկավագն ու ավելացնում, թե չի դատում, բայց դա էր իրականությունը։ Հետո նկատում է, որ Ջաբրայիլի զորամասից մինչեւ իր զինվորների դիրքերը 20 կմ էր, բայց փախչողներն այդքանը ոտքով անցնել են զինվորների միջով. մի՞թե վախը չի փարատվել, մի՞թե չեն հավաքել իրենց։
